Ο Νοέμβριος που μας πέρασε, όπως κάθε χρόνο, ήταν ο μήνας αφιερωμένος στην πρόληψη, έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία του καρκίνου του πνεύμονα. Η μάχη όμως με τον καρκίνο του πνεύμονα είναι διαρκής και η εγρήγορση μας πρέπει να είναι συνεχής και αδιάκοπη, όπως και η ενημέρωση του κοινού για αυτό τον “φονικό” καρκίνο, αφού, ακόμη και σήμερα, ευθύνεται για σχεδόν 2 εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως, δηλαδή περισσότερους από ότι προκαλούν ο καρκίνος του μαστού, του προστάτη και του παχέος εντέρου αθροιστικά.

Ένας από τους βασικούς λόγους για αυτή την θλιβερή πρωτιά είναι το γεγονός ότι ο καρκίνος του πνεύμονα διαγιγνώσκεται συνήθως σε προχωρημένο στάδιο, λόγω της ύπουλης και μη ειδικής συμπτωματολογίας, αλλά και λόγω της μη ευρείας διάδοσης της εξέτασης που μπορεί να τον διαγνώσει σε αρχικά στάδια, και που είναι η αξονική τομογραφία θώρακος χαμηλής δόσης. Σήμερα, οι περισσότεροι διεθνείς οργανισμοί συστήνουν την διενέργεια αξονικής τομογραφίας θώρακος χαμηλής δόσης σε όλους τους πρώην ή ενεργούς καπνιστές, με ιστορικό 15-10 πακέτα-έτη τουλάχιστον, από τα 50 μέχρι τα 75 έτη σε ετησία ή διετησία βάση.

Στο πεδίο της προχωρημένης νόσου, η πρόγνωση ήταν ακόμη πιο δυσμενής και η μέση επιβίωση των ασθενών με μεταστατικό μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα πολύ σπάνια ξεπερνούσε την πενταετία. Ευτυχώς, τα τελευταία 10-15 χρόνια, οι εξελίξεις στον τομέα της Μοριακής Βιολογίας και της Βιοτεχνολογίας οδήγησαν στην ανακάλυψη και την εφαρμογή εντυπωσιακών νέων θεραπειών, όπως η ανοσοθεραπεία και οι μοριακές (στοχεύουσες) θεραπείες, με την βοήθεια των οποίων το προσδόκιμο ζωής των ασθενών αυτών έχει βελτιωθεί σημαντικά.

Πρόσφατα ανακοινώθηκε ότι περίπου 20% των ασθενών με μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα που έλαβαν συνδυασμό χημειοθεραπείας και ανοσοθεραπείας ως θεραπεία πρώτης γραμμής είναι εν ζωή στην πενταετία, ενώ η υπο-ομάδα των ασθενών με υψηλή έκφραση του βιοδείκτη της ανοσοθεραπείας PD-L1 επιτυγχάνει πενταετή επιβίωση σε ποσοστό 32%. Ακόμη πιο ελπιδοφόρα είναι τα νέα από τις στοχεύουσες θεραπείες σε ειδικές υπο-ομάδες ασθενών των οποίων οι όγκοι φέρουν κάποιες ειδικές γενετικές μεταλλαγές (EGFR, ALK, KRAS, ROS1, RET, MET, HER2, NTRK κ. ά.) οι οποίοι μπορούν να επιτύχουν μακρόχρονη επιβίωση πέραν της πενταετίας ή ακόμη και λειτουργική ίαση σε κάποιες περιπτώσεις.

Μια από τις πιο συναρπαστικές πτυχές αυτής της προόδου τα τελευταία χρόνια ήταν η ανακάλυψη των συζευγμάτων αντισώματος-φαρμάκου (antibody-drug conjugates) , τα οποία δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια ειδική σύνδεση ενός χημειοθεραπευτικού μορίου με ένα μονοκλωνικό αντίσωμα, το οποίο στοχεύει , όσο πιο ειδικά γίνεται, τα καρκινικά κύτταρα. Η πρωτοτυπία σε αυτή την περίπτωση έγκειται στο ότι το χημειοθεραπευτικό μόριο είναι συνδεδεμένο στο μονοκλωνικό αντίσωμα, και έτσι, ιδανικά, κατευθύνεται μόνο στα καρκινικά κύτταρα αφήνοντας εν πολλοίς αλώβητα τα φυσιολογικά κύτταρα και ιστούς του οργανισμού (“smart-chemo”).

Έτσι, θα μπορούσε να φανταστεί κανείς το σύζευγμα αυτό φαρμάκου-αντισώματος σαν ένα “βέλος”, του οποίου η κεφαλή συνδέεται με εδικό τρόπο (σαν κλειδί με κλειδαριά) σε ένα συγκεκριμένο υποδοχέα που υπερκφράζεται στην επιφάνεια των καρκινικών κυττάρων, ενώ η ουρά του βέλους φέρει μια μικροσκοπική “βόμβα” χημειοθεραπείας που απελευθερώνεται μέσα στο καρκινικό κύτταρο, με ειδικό και επιλεκτικό τρόπο.

Η σύνδεση του αντισώματος με το φάρμακο γίνεται μέσω μιας ειδικής πρωτεϊνης-συνδέτη, η οποία κατασκευάζεται με μεθόδους βιοτεχνολογίας, και η οποία μπορεί να ρυθμιστεί ώστε να υδρολύεται μέσα στο καρκινικό κύτταρο, απελευθερώνοντας το κυτταροτοξικό φάρμακο μέσα στο καρκινικό κύτταρο.

Τα πρώτα τέτοια συζεύγματα φαρμάκου-αντισώματος βρίσκονται πλέον σε προχωρημένα στάδια κλινικών μελετών στον καρκίνο του πνεύμονα. Αρχικά δοκιμάστηκαν ως θεραπεία υποτροπής στη δεύτερη γραμμή μετά από χημειο-ανοσοθεραπεία, με κάποια από αυτά να δείχνουν ήδη πλεονέκτημα στο διάστημα μέχρι την υποτροπή, έναντι της κλασσικής χημειοθεραπείας δεύτερης γραμμής με Δοσεταξέλη, και ειδικά σε ασθενείς με μη πλακώδη ιστολογία (αδενοκαρκίνωμα), ενώ αναμένονται με ενδιαφέρον σε δεύτερο χρόνο τα αποτελέσματα για την συνολική επιβίωση.

Μια ειδική κατηγορία τέτοιων φαρμάκων, είναι ήδη εγκεριμένα ως θεραπεία δεύτερης γραμμής σε ασθενείς με προχωρημένο καρκίνο του πνεύμονα των οποίων οι όγκοι φέρουν μεταλλάξεις της ογκοπρωτεϊνης HER2.

Σε δεύτερο χρόνο τα φάρμακα αυτά αναμένεται να μεταπηδήσουν στην πρώτη γραμμή θεραπείας, αντικαθιστώντας, ίσως, την κλασσική χημειοθεραπεία. Αυτή την στιγμή αποτελεί αντικείμενο εντατικής έρευνας, με πληθώρα κλινικών μελετών, ο βέλτιστος τρόπος ένταξης αυτών των φαρμάκων στην πρώτη γραμμή θεραπείας, εξετάζοντας συνδυασμούς με ανοσοθεραπεία, στοχεύουσες θεραπείες, ή ακόμη και κλασσική χημειοθεραπεία.

Ένα τελευταίο στοιχείο που θα πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι το προφίλ ασφαλείας και παρενεργειών αυτών των παραγόντων. Φαίνεται λοιπόν ότι, παρόλο που σχεδιάζονται εδικά για τα καρκινικά κύτταρα, σε αρκετές περιπτώσεις υπάρχουν παρενέργειες και τοξικότητα και από φυσιολογικούς ιστούς του οργανισμού (πχ διάρρροια, αλωπεκία, δερματική τοξικότητα, στοματίτιδα), στον βαθμό που ο αντίστοιχος κυτταρικός υποδοχέας που στοχεύουν εκφράζεται και στην επιφάνεια φυσιολογικών κυττάρων.

Παράλληλα, δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι οι παράγοντας αυτοί μπορούν να συνοδεύονται και από τις “κλασσικές” παρενέργειες της χημειοθεραπείας (μυελοτοξικότητα, ναυτία, βλεννογονίτιδα κλπ). Έτσι λοιπόν, η χρήση αυτών των φαρμάκων απαιτεί ιδιαίτερη εμπειρία και δεξιότητες από τον κλινικό Ογκολόγο, πολύ καλή συνεργασία και ενημέρωση του ασθενή, ενώ προς το παρόν η μεγάλη πλειοψηφία τους είναι διαθέσιμη μόνο μέσω κλινικών μελετών, που “τρέχουν” και στην χώρα μας σε κέντρα αναφοράς σε Δημόσια και Ιδιωτικά Νοσοκομεία.

Γιάννης Μούντζιος
Παθολόγος Ογκολόγος
Διευθυντής Δ’ Ογκολογικής Κλινικής και Μονάδας Κλινικών Μελετών
Νοσοκομείο Ερρίκος Ντυνάν
ONCOLIFE Institute founder
Mesogeion 2-4 Avenue, 11526
Athens, Greece
M: +30 69 83 51 99 89
T: +30 210 74 70 960
E: gmountzios@gmail.com